Adeemsa jiddu galaa sifa Rabbii keeysatti

Rabbiin Arshirratti ol tahuu isaa sabachiisuu

Maqaa Allaahaatiin eegala, akkaan Rifataa, akkaan Mararfataa (nahaa).

Rabbiin keenya guddaan ol tahe, sifa Isaan malte qaba tan Qur’aana eeysatti ifiin yaame, ammas tan Ergamaan Isaa S.A.W Hadiisa Sahiiha keeysatti isaan yaame, akkasumas tan ummanni Islaamaa hundi durarraa hanga ammaa irratti waliigalan. Akkuma Qur’aanaa fiii Hadiisa Sahiiha keeysatti dhuftetti tan itti amanan.

Ahlus-Sunnaa Wal-Jamaa’aan: warra sunnaa Rasuulaa S.A.W jala deemu fii guututti itti dalaguu irratti waliigalani.

Karaan Isaanii sifaa fii maqaa Rabbii keeysatti akka armaan gadii kana.

1.    Sifa Rabbii ni sabachiisan: waan Rabbiin kitaaba isaa keeysatti ifiif sabachiisee fii waan arraba Ergamaa Isaa S.A.W irratti sabachiise ni sabachiisan. Jijjiruun maleetti, diduun maleetti, akkaataa itti godhuun amleetti, akkasumas fakkeeysuun maleetti.

2.    Ni dhabamsiisan: waan Rabbiin kitaaba isaa keeysatti ifirraa dhabamsiisee fii waan arraba Ergamaa Isaa S.A.W  irratti ifirraa dhabamsiise, irra dhabamsiisan.

3.    Waan dhabamsiisuu fi sabachiisuun isaa hin dhufin keeysatti, tan namni keeysatti wal dhabe, tan akka Jismii, Daangaa, Jihaa fii waan kana fakkaatu keeysatti, karaan isaanii jechoota san irraa dhaabbatan, hin sabachiisan, akkasumas hin dhabamsiisan, waan Qur’aanaa fii Hadiisa keeysati hin dhufiniif.

Ammoo hikkaa jechoota kanaa addaan baasanii laalan, yoo wanni kijibaa itti fedhame ni didan, hin fudhatan. Ammoo yoo wanni haqaa itti fedhame, ni qeebalan.

Kun karaa qajeelaa jiddu galaati, jidduu warra sifa Rabbii diduu fii fakkeeysuuti.

Didanii sifa Rabbii hunda hin lakkisan, daangaa dabraniitis sifa Rabbii uumamatti hin fakkeysan.

Sifoota Rabbii keeysaa sifti ol tahuu Isaaf sabatudha. Ragaan Qur’aanaa fi Hadiisa Sahiiha ammas jechoota sahaabaa fii Ulamaa’ii salafaa, akkasumas Aqli qulqulludha.

{Ar-Rahmaan Arshiirratti ol tahe}

Sifti ol tahiinsa Rabbii, akka ol tahinsa uumamaatti samuu nama garii keeysa dhufuun ni mala, takkaa Rabbiin Arshiitti haajama akka uumamni sireetti haajamuti je’anii yaaduun ni mala. Ammoo ol tahinsi Rabbii kan inni ifiif sabachiisee fi kan Ergamaan Isaa isaaf sabachiise, kan nutis isaaf sabachiifnu kan uumamaa kan fakkaatuun maluu miti.

Sababaan isaa Allaahaan faallaa uumamaati, sifti ol tahinsa isaa tan inni kitaaba isaa keeysattii ifiin yaame {Ar-Rahmaan Arshiirratti ol tahe} je’ee jira.

Sifti ol tahinsa Rabbii Qur’aana keeysatti bakka torbatti dhuftee jirti, tan ol tahuu isaa sabachiiftu. Bakka turban sanirraa, suraa Al-A’raaf, aayaata 54ffaa irratti akkana je’e:

žcÎ)) ãNä3­/u‘ ª!$# “Ï%©!$# t,n=y{ ÏNºuq»yJ¡¡9$# uÚö‘F{$#ur ’Îû Ïp­GÅ™ 5Q$­ƒr& §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸóyêø9$# (

{Rabbiin keessan isa samiiwwanii fi dachii uume, hanga (qixa) guyyaa jahaa keessatti, eeganaa Arshiirratti ol tahe.}

Ahlus-Sunnaan sifa ol tahinsa Rabbii akka guddina isaatiin malutti ol tahe je’anii sabachiisan.

Ol tahuu Rabbiitiif Ragaan isaanii Istawaa jecha jettu tana warri salafaa ol tahuu je’anii hiikuu isaaniiti.

Tanaaf Rabbiin inni irrinarraa qulqullaawee, uumaa isaati oli jira, akkasumas ragaan aayaata dabarterraa argannu Rabbiin ol tahuu isaati, akka isaan malutti, ol tahee jira durii fii walillee.

Ammoo warri Ahlus-Sunnaa faalleesu, ol tahuu isaa ni didan. Akki je’an, sifti ol tahinsaa, Rabbii fii uumama wal fakkeeysiti, kanaaf Rabbiin ol tahe yoo jenne uumamatti waan fakkaatuuf hiikkaa ol tahe je’u kana jijjiruun barbaachisaadha, hiikkaan Qur’aanaa kan Istawaa je’u ol tahe jechuu osoo hin taane mooye jechuudha, je’an.

Ol tahe jechuu didanii mooye warra je’aniif deebisaan.

1.    Lughaan (afaan arabaa) isaan hin gargaaru. Istawaa jechuun afaan arabaatti ol tahuu fi ol fuudhamudha, akka warra beektoota afaan arabaarraa sabateetti.

Ulamaa’iin afaan arabaa, beektoonni gurguddaan akka, Khaliil ibnu Ahmad, ibnu AbdulBar, Abuu Ismaa’iil Harawii, Muhammad ibnu Nadrii Akhfash, Ibnu Jariir Ax-Xabarii, Qurxubii fii ulamaa’iin hedduun Istawaa jechun ol tahuudha je’anii hiikuudhaan, mooyuu (Istawlaa) warra je’urratti diduudhaan ibsa guddaa kennanii jiran.

Istawaa Ykn Ol tahe jechuu Istawlaa (mooye) jechuudhaan warri hiikan, ragaa kana je’amu hin qaban.

2.    Rabbiin Qur’aana keeysatti bakka torbatti Istawaa je’ee jira. Duuba Istawaa fi Istawlaa jechuun eega tokko tahe, maaliif bakka takkatillee Istawlaa je’ee Qur’aana keeysatti hin dubbatin???

Kan biroo Istawaa jechuun ol tahuu hoggaa tahu, Istawlaa jechuun mooyuudha. Duuba Rabbiin Arshii duraan hin moonee? Kan guyyaa keeysaa mooyuuf?

Ammas Rabbiin uumaa isaa tan irratti hin mooyin qabaa? Jechi isaanii akka waan Rabbiin waan irratti hin mooyin qaba je’an fakkaata, yeroo Rabbiin Arshiirratti mooye je’an.

Kitaaba Rabbii, Hadiisa Rasuulaa S.A.W, jechoonni sahaabaa fii warra isaan boodaa hundi ol tahuu Rabbii keeysatti wanni dhufe guutuudha.

3.    Sanirraa ragaa Qur’aanaa haa laallu.

) Ïmø‹s9Î) ߉yèóÁtƒ ÞOÎ=s3ø9$# Ü=Íh‹©Ü9$# ã@yJyèø9$#ur ßxÎ=»¢Á9$# ¼çmãèsùötƒ 4 (

{Gama Rabbiiti ol kora jechi bareedaan fi Dalagaan  gaariinis, inni ol fuudha.}

Faaxir: 10

Aayaata keeysatti wanni jiru jechi gaariin gama Rabbii akka ol koru fii akka inni ol fuudhu. Kanaaf wanni takka tan ol baatu waan ol jirutti malee, waan gad jirutti miti.

Jechii bareedaan: jecha gaarii hunda tahuu ni danda’a, akka Qur’aana qara’uu, zikrii fii karaa Rabbitti nama yaamuti.

Duuba wanni kun gama Rabbii ol kora jechuun, gad bu’a jechuudhaa? Labbaa? Bitaa? Fuldura jechuudhaa? Akkas jechuu osoo hin tahin Ol tahinsa isaan malu ol tahuu isaatiif ragaadha.

) @t/ çmyèsù§‘ ª!$# Ïmø‹s9Î) (

{Lakkii [hin ajjeefne]! Allaahaan gama isaatti ol fuudhe.}

An-Nisaa: 158

Rabbiin gama isaatti ol fuudha jechuun, Rabbiin ol jira jechuudha. Kanaaf kunis ragaadha ol tahuu Rabbiitiif.

) #Ó|¤ŠÏè»tƒ ’ÎoTÎ) š‹ÏjùuqtGãB y7ãèÏù#u‘ur ¥’n<Î) (

{Yaa Iisaa ani sin Raffisa, ammallee gama kiyyan ol si fuudha.}

Al-Imraan: 55

Gama kiyyan ol si fuudha jechuun yoo Rabbiin ol hin jiraanne akkamitti taha?

Rabbiin gama kiyyan ol si fuudha yeroo je’u, wanni hubannu inni ol tahuu isaati, kanaaf aayaata keeysatti ragaan ol tahinsa Rabbi nuuf ibsu ni jira. Sunis gama kiyyan ol si fuudha jechuu isaati.

Ammas ragaan biroo jecha Rabbiiti:

{Rabbii isaanii gubbaa isaaniitii sodaatan} As-Saajidaa: 5

Gubbaa isaaniitii sodaatan jechuun Rabbii gubbaa isaanii jiru, kan ol tahe jechuudha.

tA$s%ur ãböqtãöÏù ß`»yJ»yg»tƒ Èûøó$# ’Í< %[n÷Ž|À þ’Ìj?yè©9 à÷è=ö/r& |=»t7ó™F{$# ÇÌÏÈ   |=»t7ó™r& ÏNºuq»yJ¡¡9$# yìÎ=©Ûr'sù #’n<Î) Ïm»s9Î) 4Óy›qãB ’ÎoTÎ)ur ¼çm‘ZàßV{ $\/É‹»Ÿ2 4 y7Ï9ºx‹Ÿ2ur tûÉiïã— tböqtãöÏÿÏ9 âäþqß™ ¾Ï&Î#yJtã £‰ß¹ur Ç`tã È@‹Î6¡¡9$# 4 $tBur ߉ø‹Ÿ2 šcöqtãöÏù žwÎ) ’Îû 5>$t6s? ÇÌÐÈ

{Fir’ownni akki jedhee“Yaa Haamaan! qallaa (jaarmaya dheeraa) naaf  jaari, akkan karaatti gahuuf. Karaa samiitti, [sababaa saniin] gama Rabbii Muusaatin laalaa, garuu ani kijibaadhan isa saha”.}

Al-Ghaafir: 36-37

Fir’ownni gama samii wanni ol bahuu fi Muusaan kijibaa jechuti wanni isa geyse, Nabi Muusaatu Rabbiin kiyya fii kan uumaa hundaa samii oli jira je’en. Yeroo jecha kana Muusaarraa dhagahe, Muusaan kijibaadha, Rabbiin samii oli jira kan inni je’u kuni kijiba isaati. Anaaf jaarmaya dheeraa naaf jaaraa ol baheetiin laalaa gama samii je’e.

Kanarraa wanni hubannu Nabi Muusaan Rabbiin samii ol jiraachuu amanuu fii barsiisuu isaati. Kunis Rabbiin ol tahuuf Ragaa birooti.   

Qur’aana keeysatti Arshiirratti ol tahuu Rabbii aayaattan dubbatan turban haa laallu.

žcÎ)) ãNä3­/u‘ ª!$# “Ï%©!$# t,n=y{ ÏNºuq»yJ¡¡9$# uÚö‘F{$#ur ’Îû Ïp­GÅ™ 5Q$­ƒr& §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸóyêø9$# (

{Rabbiin keessan isa samiiwwanii fi dachii uume, hanga (qixa) guyyaa jahaa keessatti, eeganaa Arshiirratti ol tahe.}

Al-A’raaf: 54

¨bÎ)) ÞOä3­/u‘ ª!$# “Ï%©!$# t,n=y{ ÏNºuq»yJ¡¡9$# uÚö‘F{$#ur ’Îû Ïp­GÅ™ 5Q$­ƒr& §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø9$# (

{Rabbiin keessan isa samiiwwanii fi dachii uume, hanga guyyaa jahaa keessatti, eeganaa Arshiirratti ol tahe.}

Yuunus: 3

 ª!$# “Ï%©!$# yìsùu‘ ÏNºuq»uK¡¡9$# ÎŽötóÎ/ 7‰uHxå $pktX÷rts? ( §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø9$#

{Allaahaan isa samiiwwan ol fuudhe utubaan maleetti, isin kan isii argitan (akka utubaa hin qabne), eegas Arshiirratti ol tahe.}

Ar-Ra’ad: 2

ß`»oH÷q§9$# ’n?tã ĸöyèø9$# 3“uqtGó™$# ÇÎÈ  

{Ar-Rahmaan Arshiirratti ol tahe.}

Xaahaa: 5

) 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø9$# (

{Eegasii [Rabbiin] Arshiirratti ol tahe.}

Al-Furqaan: 59

ª!$# ) “Ï%©!$# t,n=y{ ÏNºuq»yJ¡¡9$# uÚö‘F{$#ur $tBur $yJßguZ÷t/ ’Îû Ïp­GÅ™ 5Q$­ƒr& ¢OèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø9$# ( (

{Allaahaan isa uume samiiwwanii fi dachii, ammas waan isaan lamaan jidduu jiru, qixa guyyaa jahaa keessatti, eegasii Arshiirratti ol tahe.}

As-Sajidaa: 4

) uqèd “Ï%©!$# t,n=y{ ÏNºuq»yJ¡¡9$# uÚö‘F{$#ur ’Îû Ïp­GÅ™ 5Q$­ƒr& §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸóyêø9$# (

{Inni isa uume samiiwwanii fi dachii qixa guyyaa jahaa keessatti, eeganaa Arshiirratti ol tahe.}

Al-Hadiid: 4

4.    Hadiisa keeysatti o tahuu Rabbii waan sabachisu.

Hadiisni waa’ee ol tahuu Rabbii ibsuu hedduudha san keeysaa akka armaan gadii kana:

1.    Hadiissan Arshiirratti ol tahuu Rabbii sabachiisan keeysaa hadiisni Israa fi Mi’iraajaa isa tokko.

Rasuulli S.A.W samiiwwan hunda keeysa tartiibaan erga dabree, gama Rabbiitti ol dhalaawe, Rabbiin Isaatis isa dhiheeyse. Salaata 50 dirqama irratti godhe, garuu Rasuulli S.A.W Muusaa fii Rabbii Isaa jidduu daddeebi’ee salaata 50, shanitti deebiseef. Muslimtu gabaase.

2.    Rasuulli S.A.W akkana je’an:

(( لما خلق الله الخلق كتب في كتابه فهوعنده فوق العرش إن رحمتي تغلب غضبي )) متفق عليه

((Rabbiin yeroo uumaa uumu kitaaba isaa keeysatti ni galmeeyse, (kitaabni) suni Isa bira jira, Arshii olitti “Rahmanni kiyya dallansuu kiyyarra caala”)) irratti waliigalamaadha.

3.    Rasuulli S.A.W akkana je’e:

((يتعاقبون فيكم ملائكة بالليل وملائكة بالنهار , ويجتمعون في صلاة الفجر والعصر ثم يعرج إليه الذين باتوا فيكم)) متفق عليه

 (( Malaaykaan Isin keeysatti wal tareeffatan, Malaaykaan halkaanii fii Malaaykaan guyyaadha. Walitti dhufan yeroo salaata Fajrii fii Asrii keeysatti, egas warri isin bira bule gama Rabbii ol bahan.))

Irratti waliigalamaadha.

4.    Rasuulli S.A.W Sa’ad Ibnu Mu’aaziin R.I.H akkana je’en:

((لقد حكمت فيهم بحكم الله من فوق سبع سموات.)) البخاري

 ((isaan keeysatti murtii Allaahaa Samii torbanii ol jiru Murteeysute.)) Bukhaariitu gabaase.

5.    Anas R.I.H akki je’e Zeeynabaan Bintu Jaahsh beerran Rasuulaatti akkana jettee dhaaddachuu turte.

(( زوجكن أهاليكن وزوجني الله من فوق سبع سماوات ))أخرجه الترميذي

“Isin hunda maatii teeysantu isin heerumsiise, ana garuu Allaahaatu Samii Torbanii olii na heerumsiise.)) Tirmiiziitu gabaase

Oduu biraa keeysatti Rasuulaan akkana jette:

(( زوجنيك الرحمن من فوق عرشه)) رواه البخاري

“Ar-Rahmaan Arshii olii sitti na heerumsiise” Bukhaariitu gabaase

6.    Rasuulli S.A.W akkana je’e:

((كان الله على العرش وكان قبل كل شيء وكتب في اللوح كل شيء يكون.)) البخاري

((Allaahaan Arshiirra ture, Inni waan hunda dura ture, ammallee waan tahu hunda Lowhal Mahfuuz keeysatti galmeeyse.)) Bukhaariitu gabaase.

7.    Rasuulli S.A.W akkana je’e:

((أَلاَ تَأْمَنُونِي وَأَنَا أَمِينُ مَنْ فِي السَّمَاءِ)). حَدِيثٌ صَحِيحٌ

 ((“Isin na hin dhugomsitanii, haala ani isa samiirra jiru biratti dhugomfamaa taheen?”))

Bukhaarii fii Muslimtu gabaase